Louise Fletcher blonk uit in het creëren van alledaagse schurken die het publiek graag haatte. Kai Winn uit Star Trek: Deep Space Nine is een perfect voorbeeld.
Wijlen Louise Fletcher, die op 23 september op 88-jarige leeftijd overleed, maakte een lange carrière door memorabele schurken te spelen. De topper was ongetwijfeld One Flew Over the Cuckoo’s Nest, waarin haar dominante verpleegster Ratched het opnam tegen de onstuitbare Randle McMurphy van Jack Nicholson. De rol won haar een Academy Award en vormde het toneel voor een aantal opmerkelijke uitvoeringen die nog moesten komen.
Misschien zelfs meer dan Nurse Ratched, maar haar draai aan Star Trek: Deep Space Nine heeft veel lof gekregen van fans. Meer dan wie dan ook in de franchise, was Kai Winn Adami – de spirituele leider van Bajor en een gewetenloze religieuze fanaat – iemand die Trek fans hielden ervan om te haten. De franchise heeft een schat aan gedenkwaardige slechteriken gehad tijdens zijn run, maar Winn was iets anders. Fletchers magnifieke werk kwam uit een onverwachte hoek voor een space-opera en zorgde voor onvergetelijke resultaten.
Ondanks haar retoriek was Kai Winn altijd egoïstisch
Fletcher werkte regelmatig voor televisie en was inderdaad al een veteraan van het medium toen ze de rol in Cuckoo’s Nest kreeg.. Ze verscheen slechts 14 keer op Deep Space Nine — minder dan één aflevering op tien — en toch was elk uitje opmerkelijk, deels vanwege de paradoxale energie die ze uitstraalde. Haar thuisplaneet is pas onlangs voortgekomen uit een meedogenloze Cardassian bezetting, die ze – als leider van de inheemse religie – in een gevangenkamp doorbracht. Maar in plaats van de wederopbouw te omarmen, was ze stilletjes verontwaardigd over verzetsstrijders zoals majoor Kira, wiens acties naar haar gevoel ten onrechte werden geprezen boven die van haar.
Haar aangeboren egoïsme inspireerde zowel haar geloof – conservatief, puriteins en onbuigzaam – als haar politiek, die tot het einde zelfzuchtig bleef. Naast het onthullen van de voor de hand liggende gevaren van het vermengen van religie en politiek, was Winn een expert in het ombuigen van haat in termen van liefde. Haar giftige vermaningen waren gehuld in geveinsde bezorgdheid, en haar meedogenloze beleidsargumenten kwamen in naam van ‘het grotere goed’ van Bajor. Kortom, ze was een buitengewoon scherpzinnige religieuze extremist: ze gebruikte beleefdheid en sociale aardigheden om verachtelijke hypocrisie en haat te verhullen.
Kai Winn wist hoe hij het lange spel moest spelen
En in Fletchers handen was ze er briljant in. Andere geweldige Star Trek schurken zoals Khan Noonien Singh en de Borg Queen waren direct en groter dan het leven. Ze kwamen min of meer recht op de helden af met laaiende geweren, en er was nooit enige twijfel over hun bedoelingen. Winn was nog nooit zo openlijk. Ze speelde de betrokken trol tot het uiterste: altijd beleefd, altijd glimlachend en altijd verwijzend naar een of ander vaag voordeel dat haar onderdrukkende retoriek en zelfzuchtige machtsgrepen noodzakelijk maakte. Andere Trek schurken wachtten niet om te nemen wat ze wilden. Winn speelde het lange spel en speelde om te winnen.
Inderdaad, voor bijna de hele run, Deep Space Nine hield kijkers raden over welke kant ze zou blijken. Ondanks al haar haatdragendheid waren er hier en daar tekenen van hoop, waar het leek alsof ze haar zelfzuchtige propaganda achter zich zou laten en een nieuw blad zou omslaan. Alleen in seizoen 7, aflevering 18, “Til Death Do Us Part”, toonde ze haar ware aard: het kwaad van de Pah-wraiths omarmen in een poging om de macht die de Profeten haar ontzegden.
Iedereen heeft wel eens te maken gehad met een Kai Winn, op het werk of ergens in een sociale groep. Fletchers genialiteit als artiest sloot zich aan bij de universele vijandschap die zulke figuren belichamen. Ze was misschien een buitenaardse geestelijke op een verre planeet, maar op de manier die telde, was ze maar al te menselijk. Dat was waarschijnlijk de oorzaak van zo’n liefdevolle afkeer van de fans op manieren waarop Trekde flitsendere schurken hebben dat nooit gedaan. Fletcher wist hoe het kwaad in het echte leven werkte en gebruikte haar grootste rollen – waaronder deze – om haar een spiegel voor te houden.
