“Ik wil geen product van mijn omgeving zijn. Ik wil dat mijn omgeving een product van mij is…”
de overledene, geregisseerd door de legendarische Martin Scorsese uitbrak in 2007 met een storm. Als je destijds wild gewelddadige R-rated films mocht kijken, is het gemakkelijk te onthouden: oude beelden van Boston die uitbarst in burgerlijke onrust als Jack Nicholson’s fluwelen stem begint zijn openingsmonoloog via voice-over door eerst te zeggen: “Ik wil geen product van mijn omgeving zijn. Ik wil dat mijn omgeving een product van mij is” en eindigend met “Niemand geeft het je. Je hebt nemen het.” Nicholsons silhouet terwijl de brutale Frank Costello door een garage loopt terwijl hij een sigaret rookt en “Gimme Shelter” door Scorsese favoriet De rollende stenen neemt geleidelijk de theaterluidsprekers over. Scorsese neemt het publiek vervolgens mee naar een winkel op de hoek in Boston, waar het verhaal begint.
Uit Frank Costello’s eerste interactie met de mensen van zijn stad, kun je zien dat Boston, of in ieder geval zijn buurt in Boston, precies dat is: zijn buurt, zijn stad. Het publiek ziet zijn gezicht niet als zijn rug eerst naar de camera wordt gekeerd. Dan, terwijl hij zich omdraait, wordt hij bijna weer afgetekend door het licht buiten. De winkelier betaalt Costello als hij zijn minderjarige dochter opmerkt en maakt later een onhoorbare ruil terwijl de winkelier twijfelend toekijkt, ongemakkelijk maar niet in staat om er iets aan te doen. Het punt is dat de mensen van Costello’s stad hem niet hoeven te zien. Ze weten al wie hij is. Costello draagt zijn horloge ondersteboven, een kenmerk dat hij deelt met zijn antithese, de politie en het leger. Door de film heen wankelt hij vaak tussen maatpakken met kleurrijke accenten en trainingspakken. Scorsese heeft ongelooflijk goed nagedacht over dit personage en de wereld reageerde. Hij is negen keer genomineerd voor beste regisseur en won voor The Departed. Dus waar kwam de inspiratie vandaan?
Het antwoord is de beruchte misdaadbaas Whitey Bulger. Bulger zou een van de meest bekende criminelen van zijn tijd worden en zijn plaats in de geschiedenis versterken naast Al Capone, Frank Lucas en heel weinig anderen.
Het vroege leven van James J. “Whitey” Bulger
Net als Frank Costello kwam James J. “Whitey” Bulger uit Zuid-Boston, met name de “Southie” -projecten. Uiteindelijk werd hij de leider van de Winter Hill Gang in Boston en vond hij zijn weg naar de meest gezochte lijst van de FBI. Ironisch genoeg, zijn broer, William Bulger, zou in de tegenovergestelde richting gaan?, deel gaan uitmaken van de Senaat van de Verenigde Staten, president van de Universiteit van Massachusetts en een advocaat. Terwijl Whitey op straat aan de macht kwam, deed Billy dat ook in de politiek.
Whitey Bulger’s criminele leven begon al vroeg, in zijn tienerjaren in de jaren veertig met straatbendes. Hij werd meerdere keren gearresteerd, maar kreeg nooit serieuze veroordelingen. Na een korte periode bij de Amerikaanse luchtmacht werd Bulger eervol ontslagen. In 1956 had Bulger weer een leven van misdaad en werd hij veroordeeld voor bankovervallen in drie staten. Hoewel hij werd veroordeeld tot 20 jaar gevangenisstraf, zou Bulger negen jaar van deze straf uitzitten tussen Atlanta, Leavenworth, Lewisburg en de beruchte Alcatraz Federal Penitentiary. Tijdens het uitzitten van deze gevangenisstraf, Bulger was een onwetende deelnemer aan Project MK-Ultra. Tegen 1965 was Bulger weer vrij en hervatte zijn leven van misdaad. Begin jaren zeventig zou hij een topspeler worden in de Winter Hill Gang. De bende werd destijds geleid door Howie Winter.
Whitey Bulger’s volwassen misdaadleven
Bulgers leven had niet meer kunnen lijken op een film over georganiseerde misdaad. Als filmregisseur Joe Berlinger vertelt het in zijn documentaire uit 2014 Whitey: Verenigde Staten van Amerika v. James J. Bulgerzijn leven was bezaaid met parallellen waarvan men zou kunnen denken dat ze in de geest van Martin Scorsese zijn bedacht of Francis Ford Coppolla: krediet voor gevangenistijd (vooral voor tijd in plaatsen zoals Alcatraz), jonge medewerkers die werden behandeld als familie of proteges en verraad door die medewerkers toen de RICO-hamer naar beneden kwam.
De opkomst van Bulger aan de macht is waar de inspiratie voor de karakterisering van Frank Costello naar boven komt. Bulgers controle over de Winter Hill Gang was grotendeels te danken aan zijn banden met de FBI. In het bijzonder zijn samenwerking met een andere man uit Southie, voormalig FBI-agent John Connelly. Connelly groeide op in hetzelfde project als de familie Bulger en keek als tiener op naar Whitey en Bill Bulger. Het verhaal doet dan erg denken aan dat van Frank Costello, waarbij Connelly overeenkomsten vertoont met: Matt Damon‘s Colin Sullivan: het verhaal van een kind dat ook opgroeide in Southie en lid werd van de wetshandhaving (in het geval van Connolly, de FBI). Van daaruit zou hij een hechte relatie ontwikkelen met een misdaadbaas (Bulger), die later een informant op het hoogste echelon zou worden, wat op zijn beurt de misdaadbaas in staat zou stellen naar de top te stijgen terwijl alle anderen werden veroordeeld voor misdaden. Het opvallende verschil tussen leven en film is dat terwijl Colin Sullivan en Frank Costello aan het einde van de film stierven, Whitey Bulger zou leven tot 89 jaar oud. John Connolly zou later gevangenisstraf uitzitten op beschuldiging van afpersing en, later, voor tweedegraads moord in verband met de dood van de wereldpresident van Jai-Alai, John Callahan.
In 1979 werd Howie Winter gearresteerd voor het repareren van paardenraces en veroordeeld tot tien jaar gevangenisstraf, terwijl Bulger aan zijn veroordeling ontsnapte, vermoedelijk vanwege zijn connectie met de FBI. Winter’s arrestatie zorgde ervoor dat Bulger de leiding had over de Winter Hill Gang met medewerker Stevie Flemmi als zijn onderbevelhebber. Bulger en Flemmi regeerden Southie met ijzeren vuist, ontwikkelden ‘partnerships’ met winkeleigenaren onder schot, leningen harken, bezuinigen op de winsten van drugsdealers en andere rackets.
Bulger regeerde over de Winter Hill Gang tot 1995, toen hij, Flemmi en andere filialen werden aangeklaagd voor afpersing en afpersing. Nadat hij was getipt door Connolly, vluchtte Bulger en bleef 16 jaar op de vlucht. In juni 2011 werd Bulger gevangen genomen door de FBI na 12 jaar op de FBI’s Most Wanted List te hebben gestaan. In 2013 werd hij beschuldigd van 31 tellingen van criminele activiteiten, waaronder talloze moorden, en schuldig bevonden. Vervolgens werd Bulger veroordeeld tot twee opeenvolgende levenslange gevangenisstraffen en nog eens vijf jaar.
Hoe ‘The Departed’ en ‘Black Mass’ van de realiteit afweken
Het meest prominente argument in Whitey: Verenigde Staten van Amerika v. James J. Bulger is dat Bulger dat in feite niet was? een informant voor de FBI en dat Connolly zijn 700 pagina’s tellende bestand heeft verzonnen. Daryl Zules, een advocaat van het verdedigingsteam van Bulger, geloofde na onderzoek van het dossier van Bulger dat de informatie erin bestond uit stukken uit andere bronnen, zoals telefoontaps, telefoontjes en passages uit de bestanden van andere informanten. De film presenteert andere overtuigende bewijzen om hun beweringen te staven. Bulger haatte zijn vertolking in The Departed en Zwarte massa omdat hij volhield dat hij geen informant was. Het is natuurlijk algemeen bekend dat binnen de maffia de slechtst mogelijke persoon een ‘rat’ is. Zijn afbeelding in beide films als een rat wakkerde zijn afschuw voor hen aan.
Het lijkt alsof het waargebeurde verhaal achter het personage van Frank Costello ergens onder de beweringen van de FBI, Bulger en zijn gelieerde ondernemingen ligt. Omdat elke partij een substantiële reden heeft om hun versie van het verhaal te bevestigen, zal het publiek misschien nooit de waarheid weten. Ongeacht de vraag welke kant van het verhaal de meeste waarheid bevat, één ding is zeker. Als je leefde en in Southie was ten tijde van het bewind van Whitey Bulger, hoefde je zijn gezicht niet te zien om te weten wie hij was, net als de personages in The Departed hoefde Costello’s niet te zien.
Omdat er zoveel kanten aan het verhaal mogelijk zijn en alle kanten boeiend zijn, moet je dankbaar zijn voor films als The Departed en regisseurs zoals Scorsese voor het creëren van hun versie van de waarheid en het feilloos presenteren ervan. Zo foutloos dat het de tand des tijds doorstaat. Dat is misschien wel de meest pakkende boodschap van het verhaal, welke kant je ook kiest: je moet overal naar kunnen kijken en er iets van maken.
